دراین مقاله از مجله تفریحی تالاب برای شـما همراهان سوگوار انواع آداب و رسوم دیدنی شهر های مختلف ایران را برای برگذاری تاسوعا و عاشورای حسینی معرفی کرده ایم.
معرفی آداب و رسوم شهر های مختلف در ایام محرم
در روزهای محرم، کـه بیشتر شهر های ایران سیاه‌پوش میشوند، سوگواری بـه شیوه‌های گوناگونی انجام میشود. آداب و رسوم روزهای محرم در هر شهر حال‌و‌هوای خاصی دارد. سوگواری برای امام حسین «علیه‌السلام» و یارانش ریشه در تاریخ دارد و بعد از حکومت آل‌بویه در ایران رواج پیدا کرد.
برپایی دسته‌های سوگواری، تعزیه، گرداندن علم و نخل و تهیه غذای نذری از جمله مراسمی اسـت کـه در شهر های کشور برپا میشود. گاهی این سنت‌ها بـه قدری جالب توجه‌اند کـه مردم را نه تنها از سراسر کشور بلکه از کشور های دیگر بـه تماشا دعوت می کنند.
بیشتر بخوانید: عکس پروفایل زیبا برای محرم | عکس نوشته زیبای محرم برای پروفایل
آداب و رسوم مردم کردستان در ایام محرم
طشت‌گذاری در سریش‌آباد کردستان
طشت‌گذاری، آئینی تاریخی و خاص شهر سریش‌آباد مشهور بـه قم کردستان اسـت، مراسمی با تاریخ 500 ساله کـه همه ی ساله در آخرین شب‌های ماه ذیحجه برگزار می شود و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت «ع» دراین شهر در قالب هیاتهای سینه‌زنی با تشکیل حلقه عزا، حسین، حسین‌گویان در رثای شهدای دشت کربلا بر سر و سینه میزنند و گرداگرد طشت آبی بـه نشانه بستن آب بر روی اهل بیت عصمت و طهارت«ع»؛ عطش و تشنگی کاروان کربلا سوگواری میکنند، آب متبرک این طشت در بین حاجت‌مندان و نیازمندان درگاه اهل بیت پیامبر مکرم اسلام «ص» توزیع می شود.
دراین آیین، طشت‌ها و تعدادی مشک پر از آب بر دوش ریش سفیدان و عاشقان حسین وارد مسجد شده و همه ی حضار بـه احترام طشت‌ها در مسجد به پا می‌خیزند ودر جلو انها با شور و شوق خاص و با شعار «الدخیل یا اباالفضل» سینه زده و حرکت میکنند.
طشت‌ها کـه پر از آب می شود دل‌ها با ان گره میخورد، 72 سیب سرخ داخل طشت گذاشته میشود، چند نفر مسؤولیت روشن کردن شمع عزای حسینی را بـه عهده دارند، یک جلد کلام‌الله مجید هم روی درب طشت قرار می‌‌گیرد، کوزه‌های آب روی دوش ریش‌سفیدان تا کنار طشت می آیند و دیده‌ها بـه یاد لب‌های خشکیده علی‌اصغر بارانی میشود.
بیشتر بخوانید: شرح کاملی از وقایع ماه محرم
مراسم گِل‌گیران بیجاری در کردستان
عزاداران حسینی دراین روز با مراسم گِل‌گیران، غربت اهل بیت امام حسین «ع» و یاران با وفایش را در صحرای کربلا روایت می کنند. آئین گِل‌گیران در روز عاشورای حسینی از صبح و با حضور مردم در خیابان‌های اصلی شهر بیجار آغاز میشود و هیاتهای مذهبی و دسته‌های سوگواری با نظم و ترتیب خاصی در برگزاری هرچه باشکوه‌تر ان باهم متحد و یکدل هستند.
مقدمات برگزاری این آیین، دوهفته قبل از روز عاشورا و با تهیه خاک رس از دشت‌های اطراف شهر و الک کردن ان آغاز میشود ودر روز عاشورا گِل مخصوص این آیین در داخل ظرف‌های مختلف، تهیه و عزاداران با گِل بـه سر کردن بـه سوگ سرور و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین«ع» می نشینند.
حاضران دراین آئین سپس با زنجیر زدن و سینه زدن و عبور از خیابان‌های اصلی، راهی حسینیه بیجار میشوند ودر طول مسیر با صدای یا حسین «ع» در سوگ شهادت سرور و سالار شهیدان اشک می‌ریزند. آئین گل‌گیران شهرستان بیجار در چهارمین همایش ثبت ملی آثار، در لیست میراث معنوی بـه ثبت رسید.
آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی «تبریز» در ایام محرم
دسته هاي عزاداري شاه حسين گويان در تبریز
شاه حسین گویان نوعی مراسم دینی اسـت کـه در ایام ماه محرم در بیش تر نقاط آذربایجان و به طور گسترده در تبریز برپا ميشود . این مراسم از چند روز مانده بـه ماه محرم تا دهمین روز از همین ماه و ظهر عاشورا ادامه مییابد. در زبان ترکی آذربایجانی، مردم بـه این مراسم« شاخ سی» ميگويند کـه کوتاه شده کلمه« شاه حسین» اسـت.
گروه های عزاداري شاه حسين گويان، پيش درامد تشكيل هيات های سوگوار محرم در آذربايجان شرقي اسـت كه مركب از جوانان و ريش سفيدان اين استان مي باشد كه به طور مستقل ساعاتي پیش از غروب افتاب در نزديكي مسجد يا تكيه جمع مي شوند.
دراين مراسم عزاداري،عاشقان حسين«ع» ابتدا در دو رديف مجزا قرار گرفته و با دست راست چوبدستي را كه نمادي از شمشير اسـت در دست گرفته و با دست چپ حلقه در كمر نفر بعدی می زنند و بعد نوحه اختصاصی خوانده و با حركات ريتميك پاها و دستها، نوحه خواني مي كنند.
مراسم مشعل گردانی در آذربایجان
مراسم سنتی مذهبی « پولکه تولاماخ» کـه بر اساس شواهد محلی سرآغاز ان مربوط بـه دوران صفویه اسـت، بـه نشانه آتش گرفتن خیمه‌های امام حسین«ع» در واپسین روزهای دهه نخست ماه محرم با شکوهی هر چه تمام درروستای شیشوان شهرستان عجب شیر با شور و شوق خاصی برگزار میشود. پولکه نام نوعی توپ آتشین ساخته شده از پارچه اسـت کـه ان رابا سیمی می‌بندند و بعد از نفت اندود کردن، آتش می زنند و ده‌ها پولکه یا مشعل آتشین در فضای تاریک شب چرخانده شد تا عشق بـه اباعبدالله الحسین«ع» بر ظلمت و تاریکی این شب‌های غم انگیز غلبه کند.
پولکه‌ها در تاریکی شب می چرخند و یاد 72 خورشید فروزان دشت کربلا را گرامی می‌دارند و اشک دل‌سوختگان اهل بیت«ع» را بر گونه‌ها جاری می‌گردانند. گروه کثیری از مردم از سایر شهرها و روستاهای آذربایجان جهت مشاهده مراسم پولکه در ایام محرم بـه مناطق جنوب استان آذربایجان شرقی سفر میکنند.
پولکه از منحصر بـه فردترین مراسم‌های عزای حسینی بخشی از مناطق آذربایجان اسـت کـه نظیر ان در سایر مناطق شیعه‌نشین جهان برگزار نمیشود. گفتنی اسـت سیاه‌پوش کردن مساجد، تکایا، حسینیه‌ها و محلات از دیگر کارهایی اسـت کـه هیئت‌های حسینی شیشوان برای سوگواری در ماه محرم انجام میدهند.
آداب و رسوم مردم آبادان در ایام محرم
مراسم سنج و دمام زنی در آبادان
“سنج و دمام و بوق” آهنگی حماسی را خلق می کند و ضمن این کـه عزاداران را بـه سوی محل برپایی هیاتهای عزادار فرا می‌خواند، در حرکت دسته های سینه زنی و زنجیر زنی انسجام خاصی ایجاد می کند.
تعداد نوازندگان فرد اسـت یعنی گاهی 5 یا 7 و یا 9 نفر می شوند و شخصی بـه نام ” اشکون “در جلوی بقیه ایستاده و بقیه درکنار او می‌ایستند. ان ها با نت های خاص این روز باهم هماهنگ شده و می‌نوازند. بوق و سنج دمام بیش از یکصد سال در جنوب کشور قدمت دارد و این سازها را ملوانانی کـه بـه شرق افریقا از جمله بندر زنگبار مسافرت می‌کردند به دلیل هم خوانی با فرهنگ بومی منطقه با خود آوردند و این ساز ها چنان در فرهنگ آنان رسوخ کرده کـه دیگر گسستنی نیست.
بوق مورد استفاده در سنج دمام طبق معمول از شاخ حیوانات تهیه می شد. استفاده از این بوق بیشتر برای تحریک احساسات مذهبی مردم و تهییج آنان بـه برگزای مراسم سوگواری بوده اسـت. بوق در قدیم مورد استفاده دیگری داشته و ان این کـه مردم را برای برگزای مراسم سوگواری با خبر می کردند. در واقع بوق در سنج دمام بـه مردم اطلاع میداد کـه مراسم سوگورای در حال شروع شدن اسـت تا مردم خودرا بـه مراسم برسانند.
از دیگر آداب و رسومی کـه در بین مردم آبادان بسیار مرسوم اسـت مراسم ها مخصوص عرب زبان های شهرستان اسـت .مردم عرب زبان خوزستان با هوسه، لطمیه و چلاب بـه سبک های مختلف از جمله کربلایی، خرمشهری، بوشهری و آبادانی بـه زیبا‌ترین شکل ممکن، خاطراتی را در عزای حسین رقم خواهند زد کـه حضور در صفوف عزاداران و حتی تماشای ان واقعه عاشورا در صحرای کربلا درسال 61 هجری را برای هر شیعه اي تداعی می کند.هوسه یک چهار بیتی اسـت کـه بیت آخر ان کوبنده تر و بلندتر خوانده می شود و مردان و زنان حاضر در مجلس ان را چند بار تکرار می کنند.
آداب و رسوم مردم خراسان در ایام محرم
مراسم بیل زنی در خراسان
این رسم کهن و دیرینه نیز از اصل اتحاد و هم‌بستگی مردم شهر حکایت دارد. بـه نحوی کـه بـه منظور برگزاری آیین بیل‌زنی در استان خراسان جنوبی تمام مردم شهر در محل سوگواری جمع می شوند. سپس بیل‌ها را بالا میبرند و همراه با ذکر حیدر علی بـه طور هم‌زمان و هماهنگ باهم بیل‌ها را در هوا تکان میدهند. این مراسم بـه صورت نمادین برگزار میشود و تشییع پیکر اصحاب عاشورا را یادآور می شود.
آیین بیل‌زنی در استان خراسان جنوبی یادگاری اسـت کـه از طایفۀ بنی اسد بـه جا مانده اسـت. بر اساس انچه در روایات ذکر شده اسـت سه روزبعد از واقعۀ عاشورا طایفۀ بنی اسد بـه کربلا می رسند و با پیکر اصحاب عاشورا مواجه می گردند.
سپس طایفۀ بنی اسد تصمیم بـه تشییع پیکر اصحاب عاشورا می گیرند و با بیل‌ها زمین را کنده و پیکرهای پاک شهدا را تشییع می کنند. آیین بیل‌زنی در استان خراسان جنوبی نیز بـه شیوه‌اي نمادین از مواجهۀ طایفۀ بنی اسد و تشییع پیکر شهدای کربلا حکایت دارد.
آداب و رسوم مردم بوشهر در ایام محرم
مراسم چک چکو در بوشهر
چک چکو از آئین‌های ویژه و سنتی سوگواری در هرمزگان اسـت. این نوع سوگواری سنتی کـه در هرمزگان رواج داشته و دارد، با دو قطعه‌سنگی اجرا میشود کـه عزاداران بـه هم می‌کوبند ودر واقع نام”چک چکو” از صدای بـه هم خوردن همین سنگ‌ها گرفته‌شده اسـت.
شاید مراسم گرداندن علم و چرخیدن و خانه بـه خانه پول جمع‌کردن در بیشتر نقاط ایران مرسوم اسـت. اما در هرمزگان این مراسم را بـه شیوه‌اي اجرا میکنند کـه بـه ان چک چکو گفته می شود. دراین سوگواری سنتی عزاداران با دو قطعه‌سنگ یا چوبی کـه در دست دارند بـه دور علم یا نوحه‌خوان گرد می آیند و بـه‌جای سینه زدن سنگ‌ها یا چوب‌ها را در دو دست بالا می برند ودر بالای سر بـه هم می‌کوبند و بعد هم هماهنگ بانوا و ریتم نوحه‌اي کـه خوانده می شود دوباره انها را نزدیک زانو بـه هم می زنند و بـه شکلی هماهنگ گامی بـه جلو و گامی بـه عقب بر می‌دارند و هم‌نوا با نوحه‌خوان، بیتی از نوحه را “ترجیع‌بند ” یا در اصطلاح نوحه و نوحه‌خوانی “دم” را تکرار میکنند.
اینکار در کوچه‌ها و محله‌ها انجام میشود و بـه هنگام رسیدن بـه در خانه‌اي همه ی یک‌صدا و یک ریتم درحالی‌کـه سنگ‌ها یا چوب‌ها را بـه هم می زنند و گامی بـه جلو و گامی بـه عقب برمی‌دارند میگویند “چک چکو ماه محرم رسی” کـه صاحب‌خانه با شنیدن این نوا باخبر میشود و این روند ادامه پیدا می کند تا تمام محله را بگردند. این آئین‌ها جز میراث معنوی و ناملموس هرمزگان اسـت کـه بـه ثبت ملی کشور رسیده اسـت.
آداب و رسوم مردم ایلام در ایام محرم
چایینه مراسم سنتی ایلامی ها
در ایام محرم بیشتر مردها در سوگواری سالار شهیدان امام حسین «ع » و یارانش، نقش فعال تری دارند اما در بین مردم ایلام، زنان در رسم « چایینه » دیگر تنها شاهدان اندوهگین نیستند و مراسم ویژه اي دارند. از جمله این چایینه ها می توان بـه چایینه حضرت قاسم «ع» در روز هفتم، چایینه حضرت عباس «ع » در روز هشتم، چایینه امام حسین «ع » در روز دهم و چایینه روز اربعین حسینی اشاره داشت.
چایینه خوان ها با لباس تمیز رنگی و با وضعی مرتب وارد میدان می شوند و زنی کـه در اصطلاح مُلایه گفته می شود شروع بـه مداحی می کند. سپس زنی در حین اجرای مراسم عروسی، کفنی آغشته بـه خون را بـه وسط میدان می آورد « بـه نشانه رسیدن خبر شهادت قاسم در روز برگزاری مراسم عروسی» بعد از این حادثه چایینه خوان از حالت نمادین شادی و سرور در آمده و خودرا پریشان کرده با خاموش کردن شمع ها، روی سر عروس چادر سیاه « بـه نشانه عزادار شدن عروس می اندازد و بعد از خاموش کردن شمع ها نوحه خوانی توسط ملایه شروع شده و مجلس ماتم وعزا می‌گردد.
آداب و رسوم مردم گیلان در ایام محرم
مراسم کرنا نوازی در گیلان
«کرنانوازی» از سنت‌های قدیمی استان گیلان اسـت کـه در ماه های محرم و صفر در مناطق مختلف این استان نواخته میشود. این سنت مذهبی بیشتر در شهر های آستانه اشرفیه «دستک»؛ رحیم آباد، واجارگاه و کلاچای در شرق استان گیلان پا برجا و بـه قوت خود باقی اسـت.
کرنای شمال را «درازنای» نیز مینامند چون لوله فاقد سوراخ تغییر دهنده صوت اسـت لذا اصوات با تغییر فشار دم در لوله ایجاد می شود و فاقد تنوع صوتی اسـت. کرنا طبق معمول بـه صورت دسته جمعی ودر قالب گروه‌های ده نفره کرنانواز نواخته می شود کـه یک نفر سرگروه بوده و بقیه وی را همراهی می کنند.
طریقه نواختن کرنا بدین وسیله اسـت کـه شخص با تجربه اي بـه عنوان تک نواز گروه، نوایی را در کرنا می دمد و بقیه نفرات پاسخ می دهند. تک نواز گروه، مصیبتی از حضرت امام حسین «ع» را در داخل کرنا دمیده و پس از ان صدای “وای وای” از کرنای وی بـه گوش میرسد دراین لحظه گروه، نوای “حسین وای” را در کرنا می دمند بدین ترتیب شنوندگان “وای وای، حسین وای” را از تک نواز و گروه او میشنوند.
آداب و رسوم مردم یزد در ایام محرم
نخل بستن و نخل برداری در یزد
نخل برداری یا نخل گردانی از جمله آیین و رسوم ماه محرم در استان یزد اسـت در حقیقت نمادی از تشییع پیکر امام حسین«ع» اسـت. نخل سازه‌اي چوبی اسـت بـه صورت اتاقکی با پوشش سیاه و آراسته بـه شال‌های رنگارنگ و آیینه میباشد و مردم در حسینیه، تکایا و محل‌هایي کـه در ان سوگواری برپا می شود، بر روی دستان خود ان را حمل کرده و می‌چرخانند. همه ی ساله با فرارسیدن ماه محرم برای آماده کردن نخل حسینی، تعدادی از خادمان شروع بـه بستن نخل می کنند ودر روز عاشورا عزاداران حسینی با پای لخت زیر پایه‌های نخل می روند و ان را از میان عزاداران عبور می دهند و ان را هم چون یک تابوت تشییع میکنند.
در تاسوعا و عاشورا مردم با لباس‌های سیاه بـه مساجد وارد میشوند و کسانی کـه سید هستند شال سبز بـه کمر می‌بندند و افراد عادی شال کرم و با لخت کردن پا، زیر نخل می آیند و چاوش‌خوان‌ها شروع بـه مداحی می کنند و یک پرچم سیاه نیز در بالاترین نقطه‌ي نخل نصب می شود. پیدایش نخل در فرهنگ عامیانه یزد داستان های متفاوتی دارد و مردم عقاید مختلفی دارند،عده اي از انها معتقدند کـه نخل اقتباس از خیمه مجمع حضرت موسی «ع» اسـت و اشاره بـه صندوقی دارد کـه خداوند برای مادر این پیامبر فرستاد تا فرزندش را درون ان بگذارد و بـه آب رود بسپرد.
برخی دیگر بر این عقیده اند کـه این نخل را بـه تابوت حضرت علی «ع» نسبت می دهند. برخی هم ان را یادآور گهواره امامین حسنین میدانند. درحالی کـه اکثر افراد نخل را سمبل جنازه حضرت سیدالشهدا و آئینه را نمادی از شخصیت ایشان می دانند.
یزدی‌ها اعتقاد زیادی بـه مراسم نخل گردانی یا همان نخل ماتم دارند، برای رفتن در زیر نخل نذر میکنند، بـه نخل متوسل میشوند یا بـه ان درود می دهند. از نخل‌های مشهور یزد می توان بـه نخل میدان امیرچخماق، نخل میدان بعثت و نخل میدان امام شهرستان تفت اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: متن زیبا درباره محرم | نوحه و شعر سوزناک و کوتاه محرم
در پایان
سوگواری محرم با فرهنگ و آداب شهر های مختلف درهم آمیخته شده اسـت. هر یک از مناطق کشورمان هم سبک و سیاق خودرا در سوگواری و برپایی مراسم سوگواری دارند. از سوی دیگر در تعداد زیادی از سنت‌های سوگواری شهر های مختلف، شباهت‌های فراوانی وجوددارد.
نوشته محرم در شهر های ایران چه می گذرد؟ + عکس اولین بار در تالاب. پدیدار شد.